Het effect van EMDR als behandeling voor patiënten met een ziekteangststoornis; twee keer zeven multiple baseline n-van-1 studies.

De aanwezigheid van intrusieve mentale beelden wordt in toenemende mate als een
transdiagnostisch kenmerk gezien van verschillende vormen van psychopathologie.
Onvrijwillige (intrusieve) mentale beelden welke kunnen ontstaan na ingrijpende
ervaringen, blokkeren het ophalen van positieve herinneringen waardoor er een
automatische bias richting nog meer negatieve informatie ontstaat. Bij het
verwerken van emotionele stimuli genereert deze route via mentale beelden
daarnaast, in vergelijking tot de verbale verwerkingsroute, een sterkere, meer
negatieve emotionele reactie. Hoewel de wetenschappelijke onderbouwing nog
beperkt is, lijken deze specifieke mechanismes ook werkzaam bij patiënten met
een ziekteangststoornis. Daarnaast leveren prospectieve, op de toekomst
gerichte, levendige intrusieve, zich opdringende beelden, patiënten met
ziekteangst groot emotioneel ongemak en spanning op. Deze intrusieve beelden
vergroten het somatisch (zelf)bewustzijn welke een emotie regulerende functie
heeft, maar op zijn beurt ook weer leidt tot de typische ziekteangst
gedragingen zoals vermijding en geruststelling zoeken. De belangrijke rol die
intrusieve beelden met betrekking tot het verleden en de toekomst speelt bij
ziekteangst suggereert dat het verwerken van de intrusieve beelden een
veelbelovende ingang zou kunnen zijn voor de behandeling van ziekteangst.

De huidige standaard behandeling van ziekteangst (cognitieve gedragstherapie)
is beperkt effectief en recidieven treden vaak op. Er is dan ook ruimte voor
verbetering. De hier gepresenteerde studie onderzoekt het effect van Eye
Movement Desensitization and Reprocessing(EMDR) bij patiënten met ziekteangst.
Deze behandeling wordt ik de praktijk al regelmatig toegepast. Gebruikelijk is
om de behandeling van ziekteangst met EMDR eerst te richten op de
(traumatische) herinneringen aan gebeurtenissen uit het verleden alvorens de
beelden aan te pakken met betrekking tot intrusieve toekomstige (prospectieve)
en catastrofale gebeurtenissen. Hoewel deze volgorde gangbaar is in
behandelingen met EMDR, is er gesuggereerd (Bellecci-St.Romain, 2013; Engelhard
et al., 2011) dat het verwerken van enkel de prospectieve beelden voldoende zou
kunnen zijn omdat verondersteld wordt dat in deze prospectieve beelden ook alle
angstige elementen voortkomend uit de ervaringen uit het verleden, aanwezig
zijn.

In de voorliggende studie, waarin twee series van zeven participanten worden
onderzocht in een multiple baseline design, worden de volgende hypotheses
getoetst ; 1) EMDR gericht op het verwerken van de beelden behorend bij
ingrijpende gebeurtenissen uit het verleden, is een effectieve behandeling om
ziekteangst klachten te verminderen; 2) EMDR gericht op het verwerken van
prospectieve catastrofale beelden is een effectieve behandeling om ziekteangst
klachten te verminderen en 3) bij vergelijking van deze twee interventies is
het verwerken van de prospectieve catastrofale beelden net zo effectief als het
verwerken van de beelden behorend bij gebeurtenissen uit het verleden.

Primaire doelstelling onderzoek 1: vaststellen van de effectiviteit van EMDR
behandeling in het verminderen van dagelijks gemeten ziekteangst klachten bij
patiënten met ziekteangst - waarbij de behandeling zich richt op de beelden uit
het verleden.

Primaire doelstelling onderzoek 2: vaststellen van de effectiviteit van EMDR
behandeling in het verminderen van dagelijks gemeten ziekteangst klachten bij
patiënten met ziekteangst - waarbij de behandeling zich richt op de
prospectieve catastrofale beelden.

Secundaire doelstelling: exploreren van de verschillen in effectiviteit
(verminderen van dagelijks gemeten ziekteangst klachten) en efficiëntie
(snelheid) van de EMDR behandeling gericht op de beelden uit het verleden en op
de prospectieve catastrofale beelden bij patiënten met ziekteangst.

SCED Design: 2 multiple baseline studies, ieder herhaald met zeven deelnemers

De onderzoeksopzet (Single Case Experimental Design) is er één die bij uitstek
geschikt is om ook in een kleinschaliger setting wetenschappelijk relevant
onderzoek te doen. Met deze opzet kan namelijk op wetenschappelijke wijze de
effectiviteit van de toegepaste interventie bij één persoon worden onderzocht.
Dit wordt mogelijk door dagelijks en gedurende het gehele onderzoek data te
verzamelen en al deze datapunten te gebruiken voor het toetsen van de
onderzoeksvraag binnen de proefpersoon ('within subject'). Door het grote
aantal metingen binnen een persoon in de verschillende fasen (baseline,
behandeling, nameting, en follow up) en door de lengte van de baseline te
randomiseren, is de interne validiteit gegarandeerd. De externe validiteit
wordt in het door ons gebruikte multiple baseline design geborgd door steeds 2
(of 3) proefpersonen tegelijk te laten beginnen, Zij staan bloot aan dezelfde
externe omstandigheden (zoals wanneer er een lockdown wordt afgekondigd). De
veranderingen binnen een persoon worden zowel visueel (op het oog) beoordeeld
als statistisch getoetst met gebruikmaking van alle datapunten. Zo kan binnen
het individu worden vastgesteld of de aangeboden interventie daadwerkelijk
verschil maakt.

De opzet voldoet aan de criteria voor een *N-of-1 study* op basis waarvan
wetenschappelijk onderbouwde uitspraken gedaan kunnen worden over het effect
van de geboden behandeling bij dit individu. Door deze opzet bij 7 personen te
herhalen of te wel 7 N-van-1 studies uit te voeren, kan over deze 7 studies een
meta-analyse worden uitgevoerd en een uitspraak gedaan worden over de 7 N-van-1
studies tezamen. De uitkomsten (effect sizes) van deze statistische analyse
maken vergelijking met gerandomiseerde en gecontroleerde trials en bestaande
meta-analyses mogelijk.

Bovenstaande opzet herhalen we met twee varianten van de interventie (EMDR). De
ene richt zich op beelden met betrekking tot gebeurtenissen uit het verleden.
De ander op schrikbeelden ten aanzien van de toekomst. Het onderzoek betreft
dus 2 x 7 N-van-1 studies. Waarbij we de uitkomsten van de meta-analyses op
ieder van de 7 N-van-1 studies met elkaar kunnen vergelijken en zo onze derde
onderzoeksvraag kunnen beantwoorden. Wij kiezen voor deze combinatie van
studies én herhaling om zo de grootst mogelijke bijdrage aan de
wetenschappelijke literatuur en uiteindelijk de dagelijkse praktijk te kunnen
bieden.

Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR)

EMDR is een veilige veelvuldig toegepaste behandeling zonder risico*s of
nadelige effecten. De belasting van de deelnemers in dit onderzoek ligt in de
dagelijkse beantwoording van de vragen van de IIAS. Dit neemt per dag ongeveer
1 á 2 minuten in beslag