Conditionering van de Cortisol Awakening Response (CAR)

Er is enig bewijs dat endogene hormoonafgfite, zoals cortisol of insuline, bij
mensen geconditioneerd kan worden. Voor het conditioneren van fysiologische
circadiane reacties is er alleen enig bewijs van studies met knaagdieren. Op
dit moment is het dus onduidelijk of circadiane reacties geconditioneerd kunnen
worden in mensen. Mocht dit mogelijk zijn, dan zou conditionering mogelijk
gebruikt kunnen worden als minimaal invasieve behandeling voor patiënten met
verstoringen in hun circadiane cortisolritme, zoals bij verlate slaap-fase
syndroom en seizoensgebonden depressie.

Het doel van het huidige project is om te onderzoek of het mogelijk is om
tijdens slaap met geurconditionering de circadiane cortisol awakening response
(CAR) te conditioneren. Een secundair doel is om te onderzoeken of deze
conditionering ook effect heeft op fysiologische parameters (bijvoorbeeld
hartslag) en psychologische parameters (bijvoorbeeld affect). Er wordt ook
gekeken naar het effect van persoonlijkheid en slaapparameters op de
conditioneerbaarheid van de CAR, omdat er is aangetoond dat deze parameters een
effect hebben op de grootte van de CAR.

Een reeds gevalideerd gerandomiseerd gecontroleerd conditionerings paradigma
met twee fases zal gebruikt worden in de thuis omgeving van de deelnemers.
Geschikte deelnemers zullen na de screening vragenlijsten invullen over onder
andere persoonlijkheid. Deelnemers worden ingedeeld in de experimentele of
controlegroep op basis van een willekeurige cijferreeks, die voor de start van
het onderzoek is gegenereerd. In de eerste week van het onderzoek vullen alle
deelnemers dagelijks een kort dagboekje in (max. 5 minuten per dag) naar onder
meer slaap. Naast het dagboek, wordt het slaapritme van deelnemers ook
objectief gemeten gedurende de eerste en tweede week van de studie met de
MotionWatch8. Als baselinemeting voor de primaire en secundaire uitkomstmaten
zullen de deelnemers de vrijdagochtend van de 1ste week een CAR meten na
ontwaken via een wekker op hun reguliere ontwaaktijd via 4 speekselmonsters,
van het moment van wakker worden tot 45 minuten hierna; ook vullen ze enkele
korte vragenlijsten in en slapen ze met een hartslagsensor om de fysiologische
secundaire uitkomstmaten te kunnen meten. In de 2de week van het onderzoek
krijgen alle deelnemers, naast de dagelijkse dagboekjes, de 1ste 3 dagen (de
associatie-fase; maandag tot en met woensdagnacht) een onderscheidende geur
(geconditioneerde stimulus, CS) aangeboden in de 30 minuten voor het wakker
worden (via een wekker op hun reguliere ontwaaktijd), om een associatie te
maken met de natuurlijke stijging in cortisolniveaus vlak voor het wakker
worden (ongeconditioneerde stimulus, US). In de nacht van donderdag op vrijdag
* precies een week na de voormeting om voor wekelijkse activiteiten te
controleren * zetten de deelnemers 4 uur voor hun reguliere ontwaaktijd de
wekker en zal de experimentele groep dezelfde geur aangeboden krijgen (CS) en
de controlegroep een andere geur (non-CS) (evocatie fase). Hierna wordt er
wederom een CAR gemeten d.m.v. vier speekselmetingen en enkele vragenlijsten,
waarna de deelnemers weer mogen gaan slapen. Tijdens de nachten van de
associatie- en evocatiesfase slapen ze wederom met een hartslagsensor om de
fysiologische secundaire uitkomstmaten te kunnen meten.

De interventie bestaat uit een conditioneringsparadigma, waarin een associatie geleerd wordt tussen een geur en de CAR. Zie onderzoeksopzet voor een uitgebreide beschrijving.

Voor de deelnemers zijn er geen risico*s verbonden aan het onderzoek.
Deelnemers komen één keer naar de universiteit. Hierna wordt de gehele studie
bij de deelnemers thuis uitgevoerd. Deelnemers wordt 4 nachten gevraagd hun
wekker te zetten op hun reguliere ontwaaktijd en op 1 nacht vier uur voor hun
reguliere ontwaaktijd; bij de vroege ontwaking kunnen ze na 45 minuten weer
gaan slapen. Op deze dag zou het dus kunnen zijn dat deelnemers wat vermoeider
zijn dan op de andere dagen. De gebruikte geuren in dit onderzoek zijn
hypoallergeen en alle gebruikte metingen zijn niet invasief. De gebruikte
geurapparaten (Air/Q-100 en Air/Q-160, Prolitec Inc., Milwaukee, WI, US) hebben
een CE-marking. Deelnemers mogen te allen tijde zonder opgaaf van redenen hun
deelname stop zetten. De totale belasting voor de deelnemer is 5 uur.
Onderzoek naar de effecten van conditionering van de CAR zal bijdragen aan de
kennis over de mogelijkheden en beperkingen van conditionering van
circadiaan-gerelateerde endocriene parameters. Daarnaast zou onze aanpak
mogelijk de basis kunnen vormen voor een nieuwe niet-invasieve behandeling om
circadiane ritmes te verschuiven, bijvoorbeeld bij patiënten met een verlate
slaap-fase syndroom of seizoensgebonden depressie.