Reutelen in de stervensfase: is profylactische behandeling zinvol?

Bij ongeveer de helft van de stervende patiënten worden de dagen voor het
overlijden belast door het optreden van reutelen: een luidruchtige ademhaling
veroorzaakt door de aanwezigheid van slijm in de hogere ademhalingswegen.
Patiënten kunnen vooraf bang zijn voor het optreden van reutelen, door
herinneringen aan het sterfbed van dierbaren waarbij het reutelen als stikken
werd geïnterpreteerd. Voor de naasten kan het reutelende geluid onaangenaam en
verontrustend zijn.
Ze kunnen bang zijn dat hun dierbare er last van heeft en zal stikken.
Voorlichting en houdingsverandering zijn de aanbevolen handelingen. Als het
reutelen desondanks als belastend wordt ervaren, kunnen medicijnen
(anticholinergica) worden overwogen. Er is echter geen bewijs voor het effect
van deze medicijnen op het reutelen. Omdat de medicatie niets doet op het al
bestaande slijm is het theoretisch effectiever te starten voordat er sprake is
van reutelen.

Kan toediening van scopolaminebutyl vanaf de start van de stervensfase reutelen
tijdens de stervensfase voorkomen?

Het betreft een dubbelblind gerandomiseerd placebo-gecontroleerd multi-center
onderzoek.

Direct na starten van de stervensfase en de registratie van de eerste observaties krijgt de patiënt de studiemedicatie toegediend: scopolamine 1 ml (=20 mg) of placebo 1 ml. Vervolgens wordt dit iedere 6 uur herhaald tot er op 2 opeenvolgende meetmomenten met een tussenpoos van 4 uur sprake is van reutelen graad 2 of meer of tot aan overlijden.

De verwachting is dat er geen ernstige bijwerkingen zullen optreden bij het
gebruik van scopolaminebutyl gedurende de stervensfase. Scopolaminebutyl is een
al lang bekend medicijn wat onder andere regelmatig in de laatste fase van het
leven wordt ingezet en waar in deze laatste fase in de praktijk nauwelijks
bijwerkingen bij gezien worden.
In de Angelsaksische landen worden dergelijke middelen standaard ingezet bij
reutelen in de stervensfase. Eerdere inzet van de medicatie kan het risico op
bijwerkingen mogelijk wel verhogen. Potentiële bijwerkingen zijn gerelateerd
aan de werking van het medicijn op het parasympatische zenuwstelsel, zoals
tachycardie, urineretentie, droge mond. Dit zijn verschijnselen die ook kunnen
optreden in het kader van het stervensproces zonder gebruik van
scopolaminebutyl. Dan worden verpleegkundige maatregelen ingezet, zoals het
gebruik van een urinekatheter en regelmatige mondverzorging. Bij ouderen is het
risico van cognitieve stoornissen c.q. delier verhoogd. Tijdens de
stervensfase wordt reeds regelmatig beoordeeld of er sprake is van een van de
genoemde mogelijke bijwerkingen. Er wordt standaard zo nodig medicatie
afgesproken ter behandeling van delier.
Er is geen direct voordeel voor de patiënt van deelname aan dit onderzoek. Dit
onderzoek kan op termijn bijdragen aan juiste zorg in de stervensfase door
duidelijk te maken of profylactische inzet van scopolaminebutyl effectief is.
Het is niet duidelijk of het meedoen aan een dubbelblind, placebogecontroleerd
gerandomiseerd onderzoek wellicht invloed heeft op kwaliteit van sterven van de
patiënt en/of het welbevinden van de naasten. Dit wordt gemeten middels
vragenlijsten en aanvullende interviews (secundaire uitkomstmaat).