Cortisol levels in acute stress momenten

Fysiologische stress wordt biochemisch gekarakteriseerd door een snelle
stijging van ACTH en cortisol in plasma. Met andere woorden, plasma ACTH en
cortisol worden binnen enkele minuten na het begin van stress uitgescheiden. De
uitscheiding van zowel ACTH als cortisol doorbreken de dagelijkse
uitscheidingspatroon bij aanhoudende stress-levels. De stress respons heeft
zijn oorsprong in het centraal zenuwstelsel en begint met een stijging van de
CRH (corticotropin releasing hormone) door de hypothalamus. Als respons hierop
zal de hypofyse ACTH gaan uitscheiden dat vervolgens leidt tot een sterke
aanmaak van cortisol, een van glucocorticoïden, door de bijnierschors. De
fysiologische targets van cortisol zijn o.a. een toegenomen expressie van
enzymen betrokken bij gluconeogenese, lipolytische signalen die leiden tot
verhoogde vrije vetzuurspiegels t.b.v. gluconeogenese, toename van
plasma-glucose spiegels, verminderde reabsorptie van calcium door de nieren,
afgenomen insuline secretie door de pancreas (door een verminderde efficiëntie
van cytoplasmatisch geïoniseerd calcium op exocytotische processen), toegenomen
hartcontractiliteit, en toegenomen vasculaire reactiviteit op vasoconstrictors.
Hoge cortisol-spiegels kunnen tot vervelende gevolgen leiden waardoor mensen
kunnen blokkeren in hun gedrag en zelfs lichamelijke schade oplopen tijdens
extreme stresssituaties. Daar o.a. onbekendheid met een door te maken
gebeurtenis leidt tot stress, kan men beredeneren dat
geoefendheid/voorbereiding kan leiden tot een verminderde of uitblijven van een
stress-respons bij de persoon in kwestie. De medewerkers van de diverse vormen
van hulpdiensten die bijvoorbeeld betrokken zijn bij een grote ramp, denk aan
ambulance-verpleegkundigen, SEH-medewerkers, brandweer, politie en eventueel
leger, hebben allen een bepaalde vorm van verplichte training zodat er verwacht
wordt dat ze weten hoe ze dienen te reageren in zulke extreme situaties, echter
in de praktijk is er een enorm verschil in trainingsuren en oefenmomenten. Uit
eerder onderzoek is namelijk gebleken dat sommige beroepsgroepen (denk aan
arrestatie-, speciale interventie- maar ook traumateams) beter met
fysiologische stresssituaties kunnen om gaan doordat ze hierin bijna dagelijks
getraind worden (ref. 1-2). Hierdoor ervaren zij minder last van de stress en
kunnen in deze situaties beter functioneren en reageren. Voor zover bekend is
er nooit onderzoek geweest naar de mate van stress, uitgedrukt in
cortisol-levels, in de diverse beroepsgroepen die betrokken zijn bij grote
rampsituaties (b.v. hulp, ondersteuning en interventie bij een terroristische
aanslag). Dit soort onderzoeken zijn ook moeilijk te organiseren daar deze op
onverwachte momenten plaatsvinden en dan de hulp aan slachtoffers en het grip
krijgen en onder controle krijgen van de gevolgen van de ramp de hoogste
prioriteit hebben. Vandaar dat deze de werkelijkheid het dichts benadert en
beschouwd kan worden als een unieke gelegenheid om dit te onderzoeken tijdens
het jaarlijkse congres van de Limburgse Vereniging Intensieve Zorgverlening
(LVIZ).

Het belangrijkste doel van deze studie is om bij een groots opgezette
rampenoefening in de hierbij betrokken hulpdiensten en toeschouwers c.q.
symposium bezoekers die allen in de hulpverlening werken, voornamelijk in de
acute zorg, de mate van stress te meten aan de hand van cortisolspiegels om na
te gaan of getraindheid correleert met minder stress (en minder risico*s) op
het acute moment. Hierbij wordt de dienst speciale interventie beschouwd als de
beroepsgroep met de hoogste trainingsmomenten (en dientengevolge worden zij
beschouwd als goedgetrainde hulpverleners die heel goed met acute
stress-momenten kunnen omgaan).
Daarnaast zal aan de hand van schriftelijke vragenlijsten bij de deelnemers aan
dit onderzoek met afwijkende spiegels van de stresshormonen t.o.v. de normaal
waarden, nagegaan worden of de hoogte van de cortisol-spiegels correleert met
de mate van stress die door de hulpverlener tijdens het stressmoment ervaren
werd.
Tenslotte zal de cortisolspiegel bepaald worden in zowel plasma (gangbare
laboratoriumbepaling) als ook in speeksel. De bepaling van cortisol in speeksel
is een nieuwe door Zuyderland MC op te zetten methode die enkele voordelen
heeft ten opzichte van de plasma-bepaling:
- sneller
- gevoeliger
- minder invasief
Cortisol in speeksel is namelijk in evenwicht met het vrije en biologisch
actieve cortisol in bloed. De concentratie cortisol in speeksel wordt niet
beïnvloed door de speekselstroom of samenstelling. Daarnaast is het cortisol in
speeksel meerdere dagen stabiel indien bewaard bij kamertemperatuur.

Het betreft een observationele studie waarbij diverse beroepsgroepen
(ambulance-verpleegkundigen, SEH-medewerkers, politie, brandweer, leger (Dienst
Speciale Interventies), toeschouwers, voor, vlak na en 10 uur na een
stress-moment onderworpen worden aan een biochemisch onderzoek naar de
aanwezigheid van stress-parameters (cortisol, glucose, calcium, vetzuren) in
speeksel/bloed. Als stress-moment wordt een grote rampenoefening (inclusief
PD, en een tijdelijke SEH waar gewonden worden behandeld) gekozen waarbij een
terroristische aanslag wordt nagespeeld, inclusief lotus-slachtoffers,
panieksituaties en daadwerkelijk optreden van de diverse beroepsgroepen. Deze
rampenoefening vindt plaats op 19 april 2018 en heeft een grootse opzet
doordat er internationaal diverse hulpdiensten geleverd worden om deel te nemen
om in actie te komen tijdens deze oefening.
Er zullen maximaal 100 vrijwilligers deelnemen aan deze studie, verdeeld over
de diverse beroepsgroepen (ambulance-verpleegkundigen, SEH-medewerkers,
brandweer, politie, leger en toeschouwers, elk maximaal 10 personen). Er zullen
3 meetmomenten gedefinieerd worden. De oefening vindt in de ochtend plaats en
dit is het moment dat de cortisol-spiegels nog hoog kunnen zijn in het
dagelijks ritme-patroon. Om die redenen zal er voorafgaand aan de oefening,
vlak voor de briefing, een bloed-/speekselafname plaatsvinden. Vervolgens zal
vlak na de oefening dezelfde groep deelnemers onderworpen worden aan een 2de
afnamemoment. Daar bekend is dat cortisol tot zeker 10 uur na het stress-moment
nog kan stijgen in plasma zal later op de dag nog een derde afnamemoment
plaatsvinden. Toeschouwers worden ook betrokken bij de oefening. Omdat dit
directe collega*s zijn van de deelnemers aan de oefening en de verwachting is
dat de inleving van deze mensen zo groot is dat ook bij hen de stresshormonen
stijgen.

Gezien de aard en werkwijze van het onderzoek , is niet te verwachten dat er
een serieuze bedreiging voor de gezondheid van de deelnemers te verwachten is.
Voor de gehele oefening en het symposium is de veiligheid geborgd door de
aanwezigheid van werknemers uit de acute zorg (inclusief artsen) en medische
hulpmiddelen
Tevens zullen 4 Duitse crisis managers met als basis opleiding psychologie
aanwezig zijn voor eventuele geestelijke ondersteuning