Zit/sta-tafels in de klas: lange termijn effecten op fysieke (in)activiteit, sedentair gedrag, fysieke fitheid, schoolprestaties, cognitieve functies, kwaliteit van leven, slaap en stoelgang van basisschoolleerlingen

Vanwege de vooruitgang in technologie in de laatste eeuw brengen mensen
tegenwoordig het grootste deel van de dag (de wakkere uren) zittend door. Dit
sedentair gedrag is geassocieerd met overgewicht, hart- en vaatziekten,
diabetes en een verminderde cardiorespiratoire fitheid; niet alleen bij
volwassenen, maar ook bij kinderen. Voorts is langdurig en veelvuldig sedentair
gedrag van kinderen geassocieerd met een verminderd zelfvertrouwen en slechtere
schoolprestaties. Sedentair gedrag vindt niet alleen veel plaats tijdens de
basisschooljaren, maar loopt door vanaf de jeugd tot de adolescentie en
volwassen leeftijd. Reeds vanaf jonge leeftijd is zitten de norm, want op
school brengen leerlingen het grootste deel van de tijd door in een klaslokaal
dat is ingericht op zitten.
De school is daarom bij uitstek geschikt om sedentair gedrag van kinderen te
verminderen en staan en bewegen te bevorderen, teneinde ook op de lange termijn
de norm van zitten te doorbreken. Gegeven het feit dat de omgeving een
bijzonder sterke invloed heeft op gedrag, kan via een omgevingsaanpassing in
het klaslokaal deze verandering mede teweeg gebracht worden. De
veronderstelling is dat met zit/sta-tafels op school de leerlingen verleid
worden tot meer staan en bewegen en dat staan en bewegen normaal worden. Bij
volwassenen zijn de gezondheidsvoordelen van meer staan en bewegen op het werk
al bekend en de eerste resultaten van korte studies bij kinderen wijzen
richting dezelfde voordelen. Uit deze studies blijkt dat sedentair gedrag
inderdaad afneemt en dat het energieverbruik (verbranding van calorieën)
toeneemt. Bovendien is niet gebleken dat staan in de klas de schoolprestaties
belemmert. Integendeel, er zijn aanwijzingen dat staan en bewegen tijdens het
leren de schoolprestaties bevorderen. Andere voordelen van meer staan in de
klas zijn een betere concentratie en een verhoogde focus op de taak. Echter,
helaas zijn deze resultaten voortgekomen uit kort onderzoek en zijn ze van
beperkte omvang.

Met dit onderzoek wordt, op langere termijn dan tot nu toe gedaan is,
onderzocht of sedentair gedrag verminderd kan worden door een
omgevingsverandering op de basisschool: het plaatsen van zit/sta-tafels. Tevens
wordt nagegaan of een reductie van sedentair gedrag en een toename van staan en
bewegen voordelige effecten hebben op diverse uitkomsten, zoals cognitieve
functies en schoolprestaties, fitheid en lichaamssamenstelling, kwaliteit van
leven, slaap en stoelgang. Met de resultaten kan onderbouwd advies gegeven
worden voor gezondheid bevorderende omgevingsaanpassingen op school.

Het betreft een enkel-blind, gerandomiseerde, gecontroleerde trial met een
voormeting (in juni 2017) en daaropvolgend herhaalde metingen. Deze metingen
vinden zesentwintig maanden lang plaats, telkens twee maal per schooljaar (de
laatste meting vindt plaats in juni 2019).
Aan de leerlingen en ouders wordt gevraagd of zeven jaar na aanvang van de
studie contact gezocht mag worden om het beweeggedrag dan wederom te monitoren.
Bij dat contactmoment wordt dan weer gevraagd of zeven jaar later contact
gezocht mag worden. Daarna nogmaals, opdat tot driemaal toe na afronding van de
zesentwintig maanden durende studie op de Lorentzschool de leerlingen rond hun
30e levensjaar voor het laatst metingen ondergaan.

De leerlingen in de interventiegroep (ongeveer 28; 8-10 jaar oud) krijgen zit/sta-tafeltjes in de klas. Zij behouden deze zesentwintig maanden lang. De leerkracht krijgt eveneens een zit/sta-bureau. De leerlingen worden uitgenodigd en gemotiveerd minder te zitten en meer te staan tijdens de schooluren. Zij worden niet gedwongen te staan; in ieder geval niet meer dan anders zou gebeuren met het reguliere meubilair. De leerlingen in de controlegroep (ongeveer 28; 8-10 jaar oud) behouden hun reguliere schoolmeubilair en ontvangen de reguliere behandeling van de leerkracht, die ook een regulier bureau in de klas heeft.

Voor de klas die de zit/sta-tafeltjes toebedeeld krijgt zijn geen andere
risico's verbonden aan het meubilair dan bij het gebruik van regulier
meubilair. Deze tafeltjes zijn kindvriendelijk in hoogte verstelbaar.
Voor zowel de klas met als de klas zonder zit/sta-tafeltjes geldt dat de meeste
metingen geen risico's met zich meebrengen. De fitheidstesten en het meten van
de lichaamssamenstelling brengen geen extra risico's met zich mee; dit zijn
testen die bijvoorbeeld ook door respectievelijk een docent lichamelijke
opvoeding en een schoolarts gedaan zouden kunnen worden.
Voorts zijn er computertaken (cognitieve testen, maximaal een uur per
meetmoment) die binnen schooltijd zullen plaatsvinden evenals vragenlijsten die
thuis ingevuld worden. Ook hier zijn geen risico's aan verbonden.
Ten slotte krijgen de kinderen elk meetmoment een schoolweek lang (maandag tot
en met vrijdag) een activity tracker (Activ8) op het bovenbeen geplakt met
huidvriendelijke tape (Tegaderm, 3M). In samenwerking met de ouders wordt
gemonitord hoe de huid van de kinderen reageert op de tape. Indien
huidirritatie ontstaat wordt naar een alternatief gekeken (bijvoorbeeld de
activity tracker in de broekzak) of wordt de meting met de activity tracker
gestaakt.