Op verhaal komen: Een gerandomiseerde, gecontroleerde studie naar de effecten van een begeleide online zelfhulp interventie gebaseerd op integratieve reminiscentie voor volwassenen in de tweede levenshelft met lichte tot matige depressieve klachten.

Relevantie
Binnen de preventieve geestelijke gezondheidzorg wordt veel waarde gehecht aan
onderzoek naar de effectiviteit van interventies. Gerandomiseerd
effectonderzoek wordt daarbij als geprefereerde methode gezien om de
effectiviteit aan te tonen.
Er is binnen de geestelijke gezondheidszorg veel belangstelling voor cursussen
gericht op preventie van psychische stoornissen. De groepscursus *De verhalen
die we leven* wordt door veel GGZ-instellingen in Nederland uitgevoerd. Als de
effectiviteit van de zelfhulpcursus OVK online kan worden aangetoond, kunnen
geestelijke gezondheidszorg organisaties op een kosteneffectieve en snelle
manier ook de online zelfhulpcursus aanbieden. OVK online is ook te gebruiken
door psychologen in de eerste lijn. Binnen de eerste lijn is veel behoefte aan
bruikbare en betaalbare online interventies die door zelfstandig psychologen
kunnen worden ingezet. Counselors kunnen deelnemers aan OVK online op een
makkelijke en snelle manier begeleiden, vanwege de relatief geringe
tijdsinvestering. Daarbij kunnen de wachttijden worden verkort (Cuijpers &
Schuurmans, 2007). Hulpverlening via internet is laagdrempelig, effectief en
bereikt nieuwe doelgroepen (Cuijpers & Schuurmans, 2007; Postel, de Jong & de
Haan, 2005; Postel, de Haan, ter Huurne, Becker & de Jong, 2011; Schalken,
2010). Steeds meer instellingen binnen de geestelijke gezondheidszorg breiden
het bestaande hulpaanbod uit met online en blended hulpverlening. Daarmee hopen
organisaties meer mensen te bereiken: mensen die niet worden bereikt bij
reguliere face-to-face behandeling.
Volwassenen in de tweede levenshelft met depressieve klachten worden op dit
moment onvoldoende bereikt en een cursus waarin het omgaan met depressieve
klachten centraal staat bereikt vooral deelnemers met ernstige depressieve
klachten. Bovendien blijkt de drempel voor deelname aan een groepscursus in de
praktijk hoog, waardoor het soms moeilijk is om de cursus te laten starten. De
zelfhulpcursus OVK online is laagdrempelig, ten eerste omdat het herinneringen
ophalen aan het eigen leven (reminiscentie) centraal staat. Dit is een
herkenbare, dagelijkse activiteit van veel volwassenen in de tweede
levenshelft. Ten tweede wordt vanuit een positief kader geworven, onder het
motto van het vergroten van de geestelijke gezondheid in plaats van de nadruk
te leggen op het verminderen van psychische klachten. In de praktijk blijkt dat
juist volwassenen met lichte en matige depressieve klachten goed bereikt worden
door een laagdrempelige cursus met een dergelijke positieve insteek (Fledderus,
Bohlmeijer, Pieterse & Schreurs, 2012; Westerhof, Maessen, de Bruijn & Smets,
2008). Ten derde kan een online zelfhulpcursus meer en mogelijk andere mensen
bereiken. Mensen die niet naar een therapeut durven of geen face-to-face
groepscursus willen volgen, worden dan ook bereikt (Cuijpers & Schuurmans,
2007; Jorm & Griffiths, 2006). Geestelijke gezondheidsproblemen hebben meer
last van stigmatisering dan medische problemen en vormen een barrière om hulp
te zoeken bij een professional (Jorm & Griffiths, 2006). Daarnaast kunnen
mensen in hun eigen tijd en op een eigen gewenste plek de interventie
uitvoeren, wat voordelen geeft voor mensen die bijvoorbeeld door werk overdag
niet naar een therapeut kunnen of geen tijd hebben om een cursus op vaste
tijden te volgen. Daarbij scheelt het voor mensen tijd, omdat zij niet hoeven
te reizen om een interventie te krijgen (Cuijpers & Schuurmans, 2007).

De Universiteit Twente heeft een online preventieve zelfhulp cursus Op Verhaal
Komen (OVK online) ontwikkeld, die wordt aangevuld met e-mail begeleiding van
een counselor (OVK + counselor) of met online lotgenotencontact (OVK +
lotgenotencontact). De cursus kan thuis in eigen tijd worden uitgevoerd. In
deze studie wordt door middel van een randomized controlled trial onderzocht
wat de effecten zijn van de twee varianten van de cursus op depressieve
klachten en welbevinden, in vergelijking met een wachtlijst controlegroep.

Primary Objective:
Het primaire doel van deze studie is evaluatie van de effectiviteit van de
online interventies OVK + counselor en OVK + lotgenotencontact in vergelijking
met een wachtlijst controlegroep in termen van afname van depressieve
klachten.

Secondary Objective(s):
Een secundair doel van deze studie is evaluatie van de effectiviteit van de
online interventies OVK + counselor en OVK + lotgenotencontact in vergelijking
met een wachtlijst controlegroep in termen van toename van (geestelijke)
gezondheid (positieve geestelijke gezondheid, vitaliteit, mastery, sociale
steun) en afname van eenzaamheid.
Een ander secundair doel van deze studie is na te gaan of ego-integriteit en
waardengericht leven mediërende variabelen zijn op de beschreven effecten.

Een gerandomiseerde, gecontroleerde interventie studie met drie parallelle
groepen:
1. Eerste experimentele conditie OVK + counselor: de online zelfhulpcursus *Op
verhaal komen* met ondersteuning door een counselor per e-mail.
2. Tweede experimentele conditie OVK + lotgenotencontact: de online
zelfhulpcursus *Op verhaal komen* met online ondersteuning door lotgenoten.
3. Wachtlijst controle conditie: een wachtlijstgroep waarbij de deelnemers na 6
maanden alsnog de online zelfhulpcursus *Op verhaal komen* ontvangen (keuze
tussen ondersteuning door een counselor of door lotgenoten).

De online zelfhulpcursus is gebaseerd op het zelfhulpboek >Op verhaal komen> en maakt gebruik van integratieve reminiscentie (life-review). De interventie bestaat uit zes modules gedurende 12 weken. De experimentele groep >OVK + counselor> ontvangt 2-wekelijkse feedback en ondersteuning van de counselor via e-mail. Deelnemers in de experimentele groep >OVK + lotgenotencontact> doorlopen de zelfhulpcursus individueel, maar reageren 2-wekelijkse op elkaars modules. Een lotgenotengroep bestaat uit 4 deelnemers.

Deelname aan de studie is naar verwachting zonder risico's. De studie is
gebaseerd op een eerdere groepscursus en zelfhulpcursus Op verhaal komen, die
effectief zijn gebleken. Daarnaast is deelname vrijwillig: deelnemers kunnen de
studie stoppen op elk gewenst moment en indien nodig, op zoek gaan naar een
alternatieve behandeling. Deelnemers met ernstige psychologische problemen
worden als zodanig gediagnosticeerd en met klem geadviseerd hun huisarts te
bezoeken. De extra belasting voor de vragenlijsten beperkt zich tot ongeveer
200 minuten in de experimentele condities en 150 minuten voor de wachtlijst
controle groep, verspreid over 1 jaar.