Freeze-Fight-Flight mechanismen in gewelddadige forensisch psychiatrische patienten

De meest gangbare reactie die dieren en mensen laten zien bij blootstelling aan
een dreigende situatie bestaat uit de zogenaamde *freeze-fight-flight* (FFF)
reactie (Blan-chard et al., 2011). Bij verschillende vormen van
psychopathologie, waaronder psychopathie, is er sprake van een mogelijke
disbalans in het FFF systeem (Roelofs et al., 2009; Heuer et al., 2007; von
Borries et al., under revision). Zoals gebleken uit de eerste fase van de
literatuurstudie in opdracht van het WODC, is het bij onderzoek naar
gewelddadige aanslagen relevant een onderscheid te maken tussen reactieve en
instrumentele agressie. Voor deze soorten agressie kunnen op basis van de
literatuur specifieke hypotheses worden geformuleerd met betrekking tot de
verschillende componenten van het FFF systeem, alsmede hun onderlinge
samenhang. Echter, deze hypotheses zijn grotendeels gebaseerd op analoge
evidentie en theoretische bewijsvoering. Ten einde deze aanwijzingen aan te
vullen met empirische evidentie is het nodig om de FFF sequentie objectief te
kwantificeren bij plegers van gewelddadige delicten. Ook zal de mogelijke rol
van de aan FFF gerelateerde hormonen cortisol en testosteron worden onderzocht.
Van deze hormonen is het bekend dat ze invloed hebben op fight-flight
gedragingen in gezonde mensen (Volman et al., 2011), maar ook dat ze
gerelateerd zijn aan agressie (van Honk et al., 2007).

Zowel freeze (e.g. Roelofs et al., 2011; Hagenaars et al., 2011; Azevedo et
al., 2005) als fight-en-flight gedragingen (Stins et al., 2011) kunnen
betrouwbaar worden gemeten met behulp van een balansplatform. Doel van de
onderhavige experimentele studie is om de FFF sequentie te kwantificeren bij
mannelijke gewelddadige delinquenten in relatie tot zelfgerapporteerde
reactieve en instrumentele agressie.

Apparatuur
Het balansbord: Met behulp van het balansbord meten we de mate en de timing van
veranderingen in de lichaamshouding. Zowel subtiele veranderingen in de
lichaams-houding (in mm nauwkeurig) kunnen worden vastgesteld als grove
veranderingen zoals de timing bij het zetten van een stap.

Taken
Het onderzoek bestaat uit 3 experimentele taken:

1) FFF taak
Tijdens deze leertaak, leren mensen om toenaderende of vermijdende bewegingen
te maken en gaan we na of automatische emotionele reacties op sociale dreiging
(zoals automatische freeze of fight-flight neigingen) invloed hebben op het
doelbewuste of *instrumentele* fight-flight gedrag.
De stimuli in deze taak bestaan uit: 1) afb eeldingen van gezichten met een
dreigende of positieve gelaatsexpressies die dienen als prime; 2) een target
waar een proefpersoon naar toe moet stappen (fight) of van weg moet stappen
(flight) ; en 3) 6 verschilende cue*s die elk aangeven of de proefpersoon naar
de target toe moet gaan stappen of er van weg moet gaan stappen en 4) feedback
die aangeeft of de proefpersoon een stap in de juiste richting (naar de target
toe of er van weg) heeft gezet.
Procedure: Proefpersonen staan op het balansbord en krijgen na het zien van een
gezicht een cue te zien die aangeeft of ze vervolgens naar een target toe
moeten gaan stappen of er van weg moeten stappen. Na het zetten van de stap
volgt feedback. De belangrijkste uitkomstmaten zijn:
1) De mate van freeze bij het waarnemen van de dreigende versus de positieve
gezichten (zie Roelofs et al., 2010).
2) De fight-flight neiging, die kan worden afgeleid van de reactietijd die
nodig is bij het maken van een toenaderende versus een verwijderende stap,
alsmede de beslissing om naar het gezicht toe te stappen of om er van weg te
stappen (zie Stins et al.,2011).
3) Tenslotte kan worden nagegaan of freeze voorafgaat aan fight dan wel flight
neigingen dankzij toepassing van dit gecombineerde FFF paradigma.

2) Freeze-taak
Bij deze tweede taak wordt met het balansbord de mate van freeze op een
variatie aan dreigende stimuli gemeten. De stimuli zijn niet alleen gezichten
maar tevens dreigende en geweldsscenes. De uitkomstmaat bestaat uit kleine
veranderingen in lichaamshouding. Veranderingen in voorwaartse en achterwaartse
richting geven respectievelijk fight en flight neigingen aan, terwijl algehele
verminderde verandering in lichaamszwaai freeze neigingen aangeeft.

3) Stap taak
Tijdens de Stap taak worden met de balansplatform fight-flight neigingen
gemeten
(Stins et al., 2011). De stimuli bestaan uit foto*s van blije en boze gezichten
en worden in blokken gepresenteerd. Voor elke blok zullen nieuwe instructies
worden gegeven. De instructies kunnen congruente condities creëren, zoals de
opdracht om weg te stappen van boze gezichten en om een toenaderende stap te
maken bij blije gezichten. Maar in de taak zijn ook incongruente condities
geïncludeerd, waarin proefpersonen de opdracht krijgen om boze gezichten toe te
naderen en weg te stappen van blije gezichten. De fight-flight neigingen kunnen
worden afgeleid van de reactietijd die nodig is bij het maken van een
toenaderende versus een verwijderende stap, alsmede de beslissing om naar het
gezicht toe te stappen of om er van weg te stappen (zie Stins et al.,2011).

Picture rating taak
elke stimuli wordt een keer op het scherm aangeboden en de proefpersonen zullen
deze moeten beoordelen op een schaal van 1-9 mbt arousal en valentie (zeer blij
- zeer boos). Dit gebeurd met behulp van het toetsenboard (cijfers 1-9).

Hartslag
wordt gemeten met 5 lead systeem, waarbij de electrodes op de borst worden
geplakt. Dit om autonome reacties op de stresstimuli te meten.

Hormoonbepalingen
Steroïde hormonen cortisol en testosteron worden geanalyseerd uit
speekselmonsters. Er wordt bij elke proefpersoon drie keer speeksel afgenomen.
Twee maal vóór en een maal ná het uitvoeren van de taken. Wij hebben ervaring
met deze metingen bij patiënten van de Pompestichting Nijmegen.

Vragenlijsten
De MINI en de SCID-II worden afgenomen ter vastelling van DSM As-I en As-II
stoornissen.
De NLV als schatting van IQ.
RPQ en IPAS als maat voor reactieve versus instrumentele agressie.
De STAI, STAXI en de LSAS als maten voor angst en boosheid.

Er is geen risico verbonden aan deelname aan deze studie.