Vrijheidsbeperkingen en domotica in de zorg voor mensen met een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke handicap:
ontwikkeling van een multidisciplinaire richtlijn voor veilige zorg

De afgelopen jaren hebben diverse onderzoeken, waaronder de tweede evaluatie
Wet Bopz, onderschreven dat het huidige juridische kader voor
vrijheidsbeperking in de zorg voor mensen met dementie en mensen met een
verstandelijke handicap niet de noodzakelijke rechtsbescherming biedt aan
patiënten/cliënten waarbij vrijheidsbeperking aan de orde is. Ook doet het
huidige juridische kader geen recht aan opvattingen omtrent goede zorg zoals
die vanuit het veld ontwikkeld zijn. Daarnaast verschuift de zorgverlening
steeds meer naar kleinschalige woonvormen waar de plaats van nieuwe
zorgondersteunende en veiligheidsbevorderende technologie (domotica) steeds
belangrijker wordt. Deze technologie heeft enerzijds als doel om de veiligheid
en de kwaliteit van leven van patiënten/cliënten te vergroten en dient
anderzijds als alternatief voor meer traditionele *harde* vrijheidsbeperkingen.
Gelet op deze achtergrond is er behoefte aan een duidelijk normatief kader voor
de plaatsbepaling en toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen in de zorg
voor mensen met dementie en mensen met een verstandelijke handicap. Dit kader
dient de noodzakelijke rechtbescherming te bieden aan hen op wie
vrijheidsbeperkingen worden toegepast, maar moet tevens recht doen aan
opvattingen omtrent goede zorg zoals die vanuit het veld ontwikkeld zijn, met
name op het punt van alternatieven voor (traditionele) vrijheidsbeperkingen. In
het bijzonder dient daarbij aandacht te worden gegeven aan de plaats van nieuwe
zorgondersteunende en veiligheidsbevorderende technologie (domotica), die
toenemend toepassing vindt in de zorg, enerzijds ter bevordering van de
kwaliteit van leven van patiënten/cliënten en anderzijds als alternatief voor
meer traditionele *harde* vrijheidsbeperkingen.

Het doel van dit onderzoek is om een multidisciplinaire richtlijn te ontwerpen
voor het verantwoord en restrictief omgaan met vrijheidsbeperkingen in de zorg
voor mensen met dementie en mensen met een verstandelijke handicap. In deze
richtlijn zal het accent liggen op het voorkómen van vrijheidsbeperking, het
toepassen van alternatieven voor vrijheidsbeperking en de rol van domotica.
Naast alle ontwikkelingen die vanuit het veld zijn ingezet om het toepassen van
vrijheidsbeperking terug te dringen, is thans een wetsvoorstel voor
vrijheidsbeperking in voorbereiding, ter vervanging van de huidige Wet Bopz. De
uitkomsten van dit onderzoek kunnen bijdragen aan een nadere concretisering van
het wetsvoorstel en een betere implementatie van nieuwe regelgeving.

Er zal worden gekozen voor een combinatie van literatuur-onderzoek en empirisch
onderzoek. In het empirisch onderzoek worden kwalitatieve en kwantitatieve
methodieken gecombineerd.

In eerste instantie zal er gebruik worden gemaakt van de methodiek van
concept-mapping. Dit is een door de socioloog Trochim ontwikkeld gestructureerd
conceptualiseringsproces, waarin kwalitatieve en kwantitatieve methoden
gecombineerd worden en dat de visie/opvatting van de deelnemers aan het proces
samenbrengt in een conceptueel raamwerk.(Trochim & Kane, 2005; Trochim, 1989;
Burke et al, 2005)
De bevindingen van de concept-mapping vormen de basis voor de ontwikkeling van
een vragenlijst. Hierin worden vragen opgenomen naar het instellingsbeleid ten
aanzien van vrijheidsbeperkingen, de gehanteerde definitie van
vrijheidsbeperking, de specifiek toegepaste middelen of maatregelen, de
toepassing van overige vrijheidsbeperkende middelen, het gebruik van domotica
en de aard daarvan, de besluitvorming en de betrokkenheid van cliënten en hun
vertegenwoordigers, de wijze waarop al dan niet aan bewustwording wordt
gewerkt, e.d. Ook aanwezige of gehanteerde richtlijnen zullen worden
opgevraagd.

Op basis van een vergelijking van de antwoorden op de vragenlijst met het
*normbeleid vrijheidsbeperkingen* worden uit elke sector drie voorzieningen
geselecteerd die vervolgens worden benaderd voor deelname aan het tweede
kwalitatieve deel van het onderzoek. Als blijkt dat per sector meer dan drie
instellingen aan de criteria voldoen, wordt door de projectgroep in samenspraak
met de begeleidingscommissie een keuze gemaakt. De onderzoeker verricht
vervolgens etnografisch veldonderzoek in de vorm van participerende observatie
in twee van de geselecteerde voorzieningen, één uit elke sector. Om praktische
redenen wordt in de overige voorzieningen slechts kortdurend geobserveerd en
zullen hier vooral aanvullende interviews plaatsvinden. Naast gesprekken met
zorgverleners en vertegenwoordigers van het management zullen deze interviews
ook gesprekken met cliënten omvatten.

n.v.t.