Validatie van circulerende tumor cellen (CTC) detectie technieken bij patienten met gemetastaseerde solide tumoren

De ontwikkeling van metastasen in kanker reduceert prognose, vergroot
morbiditeit en markeert een verandering in het doel van behandeling doordat
deze niet langer gericht is op curatie maar op palliatie. De pathofysiologie
van metastasering is daarom het onderwerp van uitgebreid onderzoek. Het proces
van metastasering bestaat uit verschillende stadia: uitgroei van de primaire
tumor, angiogenese, intravasatie van tumor cellen in de circulatie,
extravasatie van tumor cellen in op afstand gelegen organen, proliferatie tot
micrometastasen en uitgroei van metastase.
Ondanks dat zij zeldzaam zijn kunnen geintravaseerde circulerende tumor cellen
(CTC) geidentificeerd worden in perifeer bloed en beenmerg van een patient. In
prospectieve trials met mammacarcinoom patienten is gevonden dat het aantal
CTCs aan het begin van de trial een voorspellende waarde had voor
"progressie-vrije overleving" en "totale overleving"; en dat een toename van
het aantal CTCs tijdens de behandeling een verslechtering van prognose
indiceerde. CTC detectie assays zouden kunnen worden gebruikt om efficientie
van therapie te monitoren en om progressie van ziekte in een vroeg stadium te
detecteren. Op dit moment worden CTC detectie assays ontwikkeld om in de
kliniek te gaan dienen om diagnostiek te verbeteren en om prognose te
voorspellen.
Omdat CTCs zeldzaam zijn, zijn isolatie technieken voornamelijk gebaseerd op de
combinatie van een verrijkingsstap gevolgd door detectiestap van cel-specifieke
markers door middel van, bijvoorbeeld, immunocytochemie of semi-kwantitatieve
RT-PCR. Huidige verrijkingstechnieken bestaan uit immunomagnetische verrijking,
depletie, filtratie op basis van grootte en een recent beschreven aangepaste
"stroom" kamer. Kwantificatie technieken bestaan uit immunocytochemie,
immunofluorescentie en semi-kwantitatieve RT-PCR.
Voor borst kanker, door de groep van van't Veer, is reeds een hoog sensitieve
en specifieke assay voor perifeer bloed ontwikkeld en geoptimaliseerd. CTCs
werden bij 87,5% van de patienten met gemetastaseerd borst kanker gevonden.
Deze assay maakt gebruik van een immunomagnetische kolom met zowel ErbB2 als
EpCam antilichamen gevolgd door semi-kwantitatieve PCR met meerdere
geselecteerde marker genen.

Naar onze mening zouden CTCs kunnen dienen als farmacodynamische marker om
anti-kanker behandelingen te monitoren in klinische trials. Bemoedigende
resultaten, die laten zien dat CTCs farmacodynamische eigenschappen hebben,
zijn recent gevonden in een prospectieve trial waarin CTC aantal werd
bestudeerd in perifeer bloed van patienten die behandeld werden met adjuvante
chemotherapie voor borst kanker. Een toe- of afname van het aantal CTCs na het
starten van chemotherapie was geassocieerd met respectievelijk een
verslechtering danwel een verbetering van de prognose.
Dergelijke biomarkers zijn hard nodig in de ontwikkeling van medicijnen,
bijvoorbeeld om in de vroege fase van behandeling anti-tumor activiteit te
beoordelen, om de patienten te identificeren die baat zouden kunnen hebben van
behandeling en om de juiste dosering te bepalen. Voor anti-angiogene therapie
worden bijvoorbeeld voor dit doel circulerende endotheel cellen onderzocht.
Het doel van deze studie is om verrijkings- en detectietechnieken voor CTCs in
perifeer bloed verder te optimaliseren en te valideren. Hiervoor moeten CTC
assays in de hele wel goed gedefinieerde, maar heterogene groep van patienten
met gemetastaseerde solide tumoren geoptimaliseerd worden.

Observationeel, laboratorium onderzoek.

Getekend "informed consent" zal verkregen worden van alle patienten en gezonde
vrijwilligers. Voor elke geselecteerde type tumor zullen we een groep van
minimaal 5 patienten en maximaal 20 patienten, die worden behandeld in het
NKI-AVL. Gezonde vrijwilligers zullen als controle groep dienen.
Van elke patient zal per bezoek achterelkaar 3x8 ml perifeer bloed afgenomen
worden. Met deze monsters zullen 2 verschillende technieken vergeleken worden
(2x8 ml). Het derde monster (1x8 ml) zal dienen als duplo of, in latere analyse
voor experimenten waarin verschillende manieren van opslag worden vergeleken.
Bij elke patient kan bloed afname herhaald worden met een totaal maximum van 6
keer.
De inclusie periode is hetzelfde als de gehele studie periode. Dit zal 5
maanden zijn.

De belasting van het afnemen van bloed houdt in dat vena-punctie door de huid
wordt verricht en zou de volgende goed bekende bijwerkingen kunnen veroorzaken:
ongemak, blauwe plek, kneuzing en infectie.